चौपाई छंद की परिभाषा और उदाहरण | chaupai chhand in hindi | चौपाई छंद के उदाहरण

दोस्तों हमारा आज का टॉपिक चौपाई छंद की परिभाषा और उदाहरण | chaupai chhand in hindi | चौपाई छंद के उदाहरण है। हमे अनेक परीक्षाओं में छंदों से संबंधित प्रश्न आते हैं,जिनमे छंद के उदाहरण या उदाहरण देकर छंद का नाम पूछा जाता है। इसलिए hindiamrit.com आज आपको इस टॉपिक की विधिवत जानकारी देगा।


Contents

चौपाई छंद की परिभाषा और उदाहरण | chaupai chhand in hindi | चौपाई छंद के उदाहरण

Tags – चौपाई छंद की परिभाषा उदाहरण सहित,चौपाई छंद की परिभाषा उदाहरण,चौपाई छंद की परिभाषा उदाहरण सहित लिखिए,चौपाई छंद की परिभाषा उदाहरण सहित बताइए,चौपाई छंद की परिभाषा उदाहरण सहित दीजिए,चौपाई छंद की परिभाषा उदाहरण सहित लिखो,चौपाई छंद की परिभाषा एवं उदाहरण,चौपाई छंद की परिभाषा व उदाहरण,चौपाई छंद की परिभाषा,चौपाई छंद उदाहरण सहित,चौपाई छंद की परिभाषा तथा उदाहरण,चौपाई छंद परिभाषा उदाहरण सहित,chaupai chhand example in hindi,chaupai chhand hindi mai,chopai chand in hindi,chaupai chhand ka example in hindi,chaupai chhand ke udaharan in hindi,chaupai chhand ka udaharan in hindi,chopai chand example in hindi,chaupai chhand,चौपाई छंद उदाहरण सहित,चौपाई छन्द,chopai chand example,chhand in hindi,चौपाई छंद हिंदी व्याकरण,chaupai chhand ka example,चौपाई छंद की परिभाषा और उदाहरण,chaupai chhand in hindi,चौपाई छंद के उदाहरण मात्रा सहित,





चौपाई छंद की परिभाषा और उदाहरण | chaupai chhand in hindi | चौपाई छंद के उदाहरण 

हमने आपको इस टॉपिक में क्या क्या पढ़ाया है?

(1) चौपाई छंद की परिभाषा
(2) चौपाई छंद के नियम | चौपाई छंद पहचानने का तरीका
(3) चौपाई छंद के उदाहरण स्पष्टीकरण सहित
(4) चौपाई छंद के अन्य उदाहरण
(5) चौपाई छंद के परीक्षा उपयोगी प्रश्न


चौपाई छंद की परिभाषा और उदाहरण | chaupai chhand in hindi | चौपाई छंद के उदाहरण
चौपाई छंद की परिभाषा और उदाहरण | chaupai chhand in hindi | चौपाई छंद के उदाहरण



चौपाई छंद की परिभाषा | चौपाई छंद किसे कहते हैं

Chaupai चौपाई छंद का सूत्र – “कल सोलह जल तजि चौपाई।”

ये भी पढ़ें-  बोली एवं उसके प्रकार | उपभाषा एवं बोली | boli in hindi

इस चौपाई में चार चरण होते हैं, प्रत्येक चरण में 16 मात्राएँ होती हैं। चरण के अन्त में जगण ( I I S )  अथवा तगण ( S I I )  नहीं होना चाहिए, अन्तिम दो वर्ण गुरु-लघु (S I) भी नहीं होने चाहिए।




चौपाई छंद के नियम | चौपाई छंद पहचानने का तरीका

(1) चौपाई छंद के प्रत्येक चरण में 16 मात्राएं होती है।

(2) चौपाई छंद में अंतिम दो वर्ण की मात्राएं ( S I ) नहीं होती है।

(3) चौपाई छंद में चरण के अन्त में जगण ( I I S )  अथवा
तगण ( S I I )  नहीं होना चाहिए।


चौपाई छंद के उदाहरण स्पष्टीकरण सहित

(1)  बिनु पग चले सुने बिनु काना।
      कर बिनु कर्म करे विधि नाना ।।
      तनु बिनु परस नयन बिनु देखा।
      गहे घ्राण बिनु वास असेखा ॥

स्पष्टीकरण –

बिनु   पग  चले   सुने   बिनु   काना।
I I      I I    I S   I S     I I     S S     = 16 मात्राएं

इसीप्रकार सभी चरणों मे 16 मात्राएं है तो यहाँ पर चौपाई छंद है।


(2)  जो न होत जग जनम भरत को।
       सकल धरम धुर धरनि धरत को ॥

स्पष्टीकरण –

जो  न   होत   जग   जनम   भरत     को।
S    I    S I     I I     I I I      I I I       S   = 16 मात्राएं

अतः यहाँ पर चौपाई छंद है।




चौपाई छंद के अन्य उदाहरण

(1) यह वर माँगउ कृपा निकेता,
      बसहुँ हृदयँ श्री अनुज समेता।

(2) निरखि सिद्ध साधक अनुरागे।
      सहज सनेहु सराहन लागे ॥

(3) सकल मलिन मनः दीन दुखारी।
        देखी सासु आन अनुसारी ॥

(4) समुझि मातु करतब सकुचाहीं।
       करत कुतरक कोटि मन माही ॥

(5) रामु लखनु सिय सुनि मम नाऊँ ।
      उठि जनि अनत जाहिं तजि ठाऊँ॥


ये भी पढ़ें-  अलंकारों में अंतर | यमक और श्लेष अलंकार में अंतर

आप अन्य छंद भी पढ़िये

» दोहा छंद  » चौपाई छंद  » सोरठा छंद  » बरवै छंद   » कुण्डलिया छंद    » छप्पय छंद    » रोला छंद  » वीर/आल्हा छंद  » उल्लाला छंद  » गीतिका छंद » हरिगीतिका छंद


चौपाई छंद के परीक्षा उपयोगी प्रश्न

(6) ढोल गंवार सूद्र पशु नारी।
     सकल ताड़ना के अधिकारी।।

(7) सुन सिय सत्य असीस हमारी।
      पुजहि मन कामना तुम्हारी।

(8) बिनु पग चले सुने बिनु काना।
      कर बिनु कर्म करे बिधि नाना।

(9) जय हनुमान ग्यान गुन सागर।
     जय कपीस तिहुँ लोक उजागर।

(10) राम दूत अतुलित बलिधामा।
      अंजनि पुत्र पवनसुत नामा।



★  छंद की परिभाषा ,छंद के अंग ,छंद के भेद आदि पढ़िये इसे टच करके।।



सम्पूर्ण हिंदी व्याकरण पढ़िये ।

» भाषा » बोली » लिपि » वर्ण » स्वर » व्यंजन » शब्द  » वाक्य » वाक्य शुद्धि » संज्ञा » लिंग » वचन » कारक » सर्वनाम » विशेषण » क्रिया » काल » वाच्य » क्रिया विशेषण » सम्बंधबोधक अव्यय » समुच्चयबोधक अव्यय » विस्मयादिबोधक अव्यय » निपात » विराम चिन्ह » उपसर्ग » प्रत्यय » संधि » समास » रस » अलंकार » छंद » विलोम शब्द » तत्सम तत्भव शब्द » पर्यायवाची शब्द » शुद्ध अशुद्ध शब्द » विदेशी शब्द » वाक्यांश के लिए एक शब्द » समानोच्चरित शब्द » मुहावरे » लोकोक्ति » पत्र » निबंध

बाल मनोविज्ञान चैप्टरवाइज पढ़िये uptet / ctet /supertet

Uptet हिंदी का विस्तार से सिलेबस समझिए

हमारे चैनल को सब्सक्राइब करके हमसे जुड़िये और पढ़िये नीचे दी गयी लिंक को टच करके विजिट कीजिये ।

ये भी पढ़ें-  उपचारात्मक परीक्षण का अर्थ एवं परिभाषाएं | उपचारात्मक परीक्षण की विशेषताएं,उद्देश्य,आवश्यकता एवं महत्व

https://www.youtube.com/channel/UCybBX_v6s9-o8-3CItfA7Vg

दोस्तों आशा करता हूँ आपको यह आर्टिकल पसन्द आया होगा । हमें कॉमेंट करके बताइये की चौपाई छंद की परिभाषा और उदाहरण | chaupai chhand in hindi | चौपाई छंद के उदाहरण  आपको कैसा लगा तथा इसे अपने दोस्तों के साथ शेयर भी कीजिये ।

टैग्स – चौपाई छंद का उदाहरण जय हनुमान ज्ञान गुण सागर,चौपाई छंद का उदाहरण मात्रा सहित,चौपाई छंद का उदाहरण सरल,चौपाई छंद का उदाहरण बताओ,चौपाई छंद का उदाहरण सहित,चौपाई छंद का छोटा उदाहरण,chopai chand example,चौपाई छंद परिभाषा उदाहरण सहित,चौपाई छंद सरल उदाहरण,चौपाई छंद का उदाहरण सहित परिभाषा,चौपाई छंद का उदाहरण हिंदी में,चौपाई छंद की परिभाषा और उदाहरण,chaupai chhand in hindi,

4 thoughts on “चौपाई छंद की परिभाषा और उदाहरण | chaupai chhand in hindi | चौपाई छंद के उदाहरण”

Leave a Comment